سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق یا معاونت هماهنگی امور عمرانی فعلی در حال حاضر تنها مرجع صادر کننده گواهینامه تشخیص صلاحیت پیمانکاری می باشد که پس از ثبت یک شرکت ساختمانی و یا تاسیساتی پس از درخواست هیئت مدیره شرکت با بررسی نیروی انسانی شاغل در شرکت ، مدارک تحصیلی اعضاء هیئت مدیره در گام نخست نسبت به صدور مجوز جهت شرکت در مناقصات طرحهای عمرانی آنهم در بازه مالی خاصی اقدام می نماید و سپس جهت ارتقاء رتبه پیمانکار نسبت به بررسی کارهای انجام شده ، توان مالی ، توان فنی اقدام نموده و سپس نسبت به ارتقاء رتبه در رشته مورد در خواست پیمانکار اقدام می نماید یعنی خلاصه می توان گفت معاونت هماهنگی امور عمرانی با بررسی تمامی جهات به پیمانکار مجوز لازم را برای اینکه در چه مناقصاتی و با چه بازه ریالی شرکت نماید را صادر می نماید . در حالی که با بخشنامه صادره هیئت محترم وزیران کارفرما با نظر شخصی خود می تواند برای اجرای کاری به عنوان مثال 200 میلیون ریالی در رشته آب ابزاری نظیر بیل مکانیکی متعلق به پیمانکار و یا سابقه اجرای حداقل یک کار مشابه با مبلغی معادل مبلغ برآورد را درخواست نمایند حال این سوال پیش می آید آیا شرکتی که از تاریخ تاسیس و رتبه بندی آن یکسال نگذشته می تواند در مناقصه ای بدلیلنداشتن سابقه کار مشابه شرکت نماید ؟ پاسخ منفی است مگر اینکه کارفرمایی خود صلاح بداند تا کار را به یک پیمانکار بدون سابقه واگذار نماید و یا آیا می توان پیمانکاری را یافت که در عرض یکسال توانایی خرید یک دستگاه بیل مکانیکی را داشته باشد ، شاید منظور کارفرما و هیئت محترم وزیران از صدور این بخشنامه این بوده است که پیمانکار تنها در صورتی می تواند در مناقصات شرکت کند که دارای پول فراوانی جهت خرید ماشین آلات بوده و به هیچ عنوان نباید یک یا چند مهندس با سابقه بدون سرمایه بالا شرکتی را تاسیس کنند چه رسد به اخذ رتبه و شرکت در مناقصات . آیا واقعاً دو مهندس عمران با سابقه حداقل 3 سال ( که حداقل برای اخذ رتبه 5 مورد نیاز است ) با اجاره یک دستگاه بیل مکانیکی و حضور دائم فیزیکی و داشتن علم مرتبط و با گذراندن فیلترهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی نمی توانند کاری با آن مبلغ را به سرانجام برساند؟
البته نمیتوان گفت کلیه آیتم های بخشنامه مذکور فاقد کار کارشناسی می باشد بعنوان مثال داشتن امتیاز برای پیمانکاران بومی خود تاثیر به سزایی در اجرای سریع و با کیفیت کار دارد آنهم به دلیل آشنایی بیشتر پیمانکار بومی به نیروی انسانی منطقه، محل تامین مصالح و معادن موجود در سطح منطقه که آنهم نیاز به آن همه جدول ندارد بلکه می توان با اعمال یک ضریب تعریف شده در اسناد مناقصه برای پیمانکاران بومی امتیاز بیشتری قائل شد حال برای روشن شدن بیشتر موضوع به بررسی آیتم هایی که تقریباً در تمامی ارزیابی ها مورد سوال و بررسی قرار می گیرد می پردازیم :
1-داشتن تجربه و دانش در زمینه موردنظر
برداشت کارفرمایان محترم از این آیتم انجام کارهای مشابه موضوع پیمان حداقل یک کار با حجمی معادل کار انجام شده و یا حداقل 70 درصد برآورد اولیه می باشد یعنی پیمانکار بدون سابقه فاقد امتیاز در این بخش می باشد یا اگر پیمانکاری در رشته آب شامل لوله گذاری ، شبکه های آبیاری و زهکشی فعالیت داشته ولی در مناقصه سد شرکت نماید تنها حدود 50 درصد امتیاز متعلقه را کسب می نماید حال سوال اینجاست چرا سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق وقت خود را جهت رتبه بندی پیمانکاران صرف می نماید و برای ارتقاء رتبه پیمانکار از او تقاضای ارائه سابقه اجرای کار در رشته مذکور را طلب می نماید ، یا اگر منظور کارفرما این است که پیمانکار باید در آن کار بخصوص تبحر داشته باشد چرا رتبه پیمانکاران به جزء های کوچکتری تبدیل نمی شود بعنوان مثال رشته آب به زیر شاخه های لوله گذاری ، رشته شبکه آبیاری و زهکشی ، رشته سد سازی و ... تقسیم شود تا هم کارفرما از بوروکراسی رهایی یابد و هم تکلیف پیمانکار در این خصوص روشن شود.
2-توان فنی
در اسناد ارزیابی از پیمانکار متقاضی شرکت در مناقصه تقاضای معرفی نیروهای فنی و پرسنل ثابت می شود آیا واقعاً کارفرما تصور می کند که یک پیمانکار پس از پایان یک کار تا زمان برنده شدن در مناقصه دیگر در خوشبینانه ترین حالت جز نیروی دفتر فنی خود سایر پرسنل را در دفتر مرکزی خود به حالت آماده بکار جهت شروع پروژه دیگری مستقر می نماید و تنها جهت اخذ تاییدیه برای اسناد ارزیابی پروژه دیگر به آنها حقوق و مزایا می دهد و یا منطقی این است زمانی که پیمانکار در پروژه ای بعنوان برنده در مناقصه شناخته می شود، همزمان با شروع بکار نیرو های مورد نیاز خود را با توجه به شناخت قبلی و یا از طریق آگهی و مصاحبه استخدام کرده و بکار می گمارد حال این سوال را می توان از کارفرمای محترم مطرح کرد که آیا از طریق بررسی لیست پرسنل ارائه شده و ارائه کپی مدرک تحصیلی و یا حتی کپی سوابق کاری آنها می توان پی به قابلیت افراد در اجرای پروژه برد و آیا می توان تشخیص داد که فرد یا افراد مذکور جهت پروژه شایستگی دارند یا خیر و آیا پیمانکار مکلف است در صورت برنده شدن حتماً از پرسنل مذکور استفاده نماید؟
3-توان ماشین آلات
تقریباً در تمامی جداول ارزیابی بیشترین امتیاز به سابقه کار اجرایی و توان ماشین آلات تعلق می گیرد و برای تمامی کارهایی
که تا کنون اسناد ارزیابی آنها توسط اینجانب تکمیل و یا بررسی گردیده است کارفرما حداقل 2 برابر نیاز پروژه لیست ماشین آلات و ابزاری که جهت اجرای کار موردنیاز می باشد را به عنوان ماشین آلات موردنیاز پروژه طلب می نماید و از پیمانکاران تقاضای ارائه تصویر برابر با اصل شده سند مالکیت یا تصویر اجاره نامه دستگاه موردنظر را در خواست می نمایند حال باید به این نکته توجه داشت که آیا تمامی ماشین آلات متعلق به پیمانکار برای آن پروژه اختصاص می یابد و آیا هیچ پیمانکاری قبل از برنده شدن در مناقصه ای ماشین آلاتی را اجاره می کند که اجاره نامه آنرا ارائه دهد؟ و یا این که متناسب با پیشرفت فیزیکی پروژه ماشین آلاتی را بکار گرفته و پس از اتمام هر مرحله از کار آنها را مرخص نموده و یا برای کارگاه دیگری بکار می گمارد و آیا پیمانکاری که توانسته پس از سالها سابقه کار اجرایی رتبه بالایی را در رشته موردنظر اخذ نماید تنها بدلیل عدم اعتقاد به استفاده از ماشین آلات تحت مالکیت خود آنهم به دلیل استهلاک بالا و عدم وجود نیروهای فنی متخصص جهت تعمیر و نگهداری ماشین آلات و استفاده از ماشین آلات استیجاری جهت پیشبرد پروژه حتی با سود کمتر مستحق اخذ امتیاز توان ماشین آلات نمی باشد لازم به ذکر است در سالهای قبل سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق خود در امتیاز دادن به پیمانکاران بخش ماشین آلات متعلق به پیمانکار را از آیتم های امتیاز آور حذف نمودند که طی پرسش اینجانب از یکی از کارشناسان خبره در این خصوص پاسخ ایشان این بود که کلیه کارشناسان هم عقیده بودند که بسیاری از پیمانکاران بدون داشتن مالکیت ماشین آلات و با اجاره آنها توانسته اند بسیاری از پروژه ها را به سرانجام برساند و در واقع وسیله مهم نیست بلکه هدف مهم است که همان اتمام پروژه می باشد پس اگر پیمانکاری توانسته پروژه ای را به اتمام برساند حتماً توانسته وسایل رسیدن به هدف را تامین نماید.
4-توان مالی
در استناد ارزیابی در بخش توان مالی معمولاً مالیات های پرداختی ،حق بیمه تامین اجتماعی پرداخت شده در 5 سال گذشته و
یا اعتباری که بانک یا موسسات مالی برای پیمانکار در نظر می گیرد مدنظر جهت امتیاز توان مالی می باشد حال باید این سوال
را مطرح کرد پرداخت بیمه و یا مالیات که از هر صورت وضعیت پیمانکار کسر می گردد و به حساب دولت واریز می گردد نشان از توان مالی پیمانکار دارد و اگر پیمانکاری به هر دلیل در 2 سال اخیر کاری را انجام نداده و مالیات یا بیمه ای را پرداخت نکرده است، فاقد توان مالی می باشد و اساساً دانستن توان مالی پیمانکار برای کارفرما به این دلیل مهم است که پیمانکار در صورت نگرفتن مطالبات خود کار را تعطیل نکرده و به کار ادامه دهد از نظر اینجانب بعید است هیچ پیمانکاری در صورت داشتن طلبی بیش از 20 درصد مبلغ پیمان نسبت به ادامه دادن کار اقدام نماید آخر چرا ؟ تنها به دلیل اینکه توان مالی خود را نشان دهد از بازار خرید نقدی یا اعتباری کرده و خود را بدهکار نماید تا کارفرمایی از او راضی باشد آخر به چه بهایی ؟ آیا کارفرما گمان نمی برد پیمانکار می تواند با پولی که قرار است برای پروژه سرمایه گذاری نماید می تواند در بخش های دیگری مانند ساختمان سازی و تجارت سرمایه گذاری کرده و سودی بالاتر و بدون استرس را دریافت نماید و اساساً اگر قرار است پیمانکار دارای چنین توان بالایی باشد چرا به پیمانکار پیش پرداخت جهت تقویت بنیه مالی او در ابتدای پروژه پرداخت می شود آیا بهتر نیست مانند تعدادی از پروژه های بیمارستانی اخیر در اسناد مناقصه ذکر شود پیش پرداخت به پیمانکار پرداخت نمی گردد ؟ در ضمن اعتباری که بانک یا موسسات برای پیمانکار در نظر می گیرد در حد اعتبار اخذ ضمانت نامه است که اگر پیمانکار در ابتدای پروژه و پس از اعلام نتیجه مناقصه نتواند آنرا برای انجام تعهدات ارائه دهد کارفرما به راحتی ضمانت نامه شرکت در مناقصه او را ضبط کرده و اگر نتواند ضمانت نامه پیش پرداخت را ارائه دهد چون طلبی از کارفرما نداشته می بایست به کار ادامه دهد در غیر اینصورت پیمان فسخ و ماده 46 اعمال می گردد آیا واقعاً اعتبار مالی پیمانکار با نامه بانک یا موسسات مالی قابل استناد است ؟
5-حسن سابقه
آیتم حسن سابقه از نظر اینجانب اصلاً قابل اعتماد و استفاده در ارزیابی پیمانکاران نمی باشد چون طبق تجربه هر چند اندک اینجانب مشاهده نموده ام که پیمانکار می تواند رضایت یک کارفرما را که طرح و نقشه ها و برآورد حقیقی داشته و از نظر منابع
مالی نیز با مشکلی مواجه نبوده است به راحتی جلب نموده در حالیکه اگر پروژه به دلیل عدم تخصیص به موقع و عدم پرداخت مطالبات پیمانکار در زمان مقرر به اتمام نرسد کارفرما از پیمانکار ناراضی گردید و حتی شاید در بدترین حالت او را در لیست سیاه خود نیز جای دهد و یا یک پیمانکار با یک سازمان توانسته باشد به راحتی کار کرده و رضایت او را جلب کند ولی در سازمان دیگری به دلیل تغییر ساختار سازمان و نحوه برخورد و .... نتواند عملکرد مناسبی را از خود ارائه دهد لذا از نظر اینجانب تقدیرنامه ، تشویق نامه ، رضایت نامه تنها نشان از این دارد که پیمانکار در سازمان های صادر کننده رضایت برای آن پروژه حاصل نموده و قابل استناد برای کل پروژه ها نمی باشد. تمام مطالب بالا استنباط اینجانب از ساختار اسناد ارزیابی توان اجرای کار در پروژه هایی بود که در عرض سالیان گذشته با آنها روبه رو بودم و همیشه برایم جای سوال بوده که آیا تکمیل جداول ارزیابی انرژی بیشتری از کارفرما و پیمانکار بدون حصول نتیجه نمی گیرد البته لازم به توضیح است هدف از ارائه این مقاله بالا بردن راندمان کارهای عمرانی و کمک به حذف بروکراسی اداری در ساختار مناقصات می باشد.
علی یاسایی - مدیرعامل شرکت ساختمانی عمران اندیش
